معرفی شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان+ علائم و دلایل و روش درمان
تربیت فرزندان، چه آسان و چه دشوار، همواره چالش‌هایی دارد. یکی از این چالش‌ها، تشخیص تمایز بین رفتارهای طبیعی دوران کودکی و نشانه‌های احتمالی اختلالات رفتاری کودکان است. به گفته کارشناسان، نباید به‌محض مشاهده یک رفتار خاص، مانند قشقرق در دوسالگی یا بی‌قراری در مهدکودک، نتیجه‌گیری قطعی کرد و برچسب اختلال به کودک زد. در […]
توضیحات
تربیت فرزندان، چه آسان و چه دشوار، همواره چالش‌هایی دارد. یکی از این چالش‌ها، تشخیص تمایز بین رفتارهای طبیعی دوران کودکی و نشانه‌های احتمالی اختلالات رفتاری کودکان است. به گفته کارشناسان، نباید به‌محض مشاهده یک رفتار خاص، مانند قشقرق در دوسالگی یا بی‌قراری در مهدکودک، نتیجه‌گیری قطعی کرد و برچسب اختلال به کودک زد. در هنگام تفسیر رفتارهای کودکان، باید با احتیاط تاحدامکان از اطلاق تشخیص‌های قطعی و برچسب‌زنی خودداری کرد.
معرفی شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان+ نشانه ها
تشخیص قطعی اختلالات رفتاری در کودکان زیر 5 سال، امری نادر به‌شمار می‌رود. بااین‌حال، مشاهده علائمی که ممکن است در مراحل بعدی دوران کودکی به‌عنوان اختلالات مختلف تشخیص داده شوند، در این سنین دور از انتظار نیست. این علائم، شامل موارد زیر هستند:
- اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD)
- اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD)
- اختلال طیف اوتیسم (ASD)
- اختلال اضطرابی
- افسردگی
- اختلال دوقطبی
- اختلالات یادگیری
- اختلالات سلوکی
احتمالا با نام بسیاری از این اختلالات رفتاری کودکان دبستانی آشنا هستید. برخی دیگر از این اختلالات، نادرتر هستند یا کمتر در مباحث عمومی روان‌شناسی کودک مطرح می‌شوند. برای مثال، اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) با خشم و پرخاشگری، عمدتا علیه افراد دارای اقتدار (مانند والدین یا معلمان) مشخص می‌شود. اما، تشخیص قطعی این اختلال، مستلزم تداوم این رفتارها به‌مدت بیش از شش ماه و ایجاد اختلال در عملکرد روزمره کودک است.
اختلال سلوکی که تشخیصی به‌مراتب جدی‌تر به‌شمار می‌رود، شامل رفتارهایی می‌شود که از نظر فرد، بی‌رحمانه و ظالمانه تلقی می‌شود و هم به دیگران و هم به حیوانات آسیب می‌رساند. این رفتارها، می‌تواند شامل خشونت فیزیکی و حتی فعالیت‌های مجرمانه باشد که در کودکان پیش‌دبستانی بسیار نادر است.
دلایل بروز اختلالات رفتاری در کودکان
کودکان، موجوداتی شاداب و پرانرژی هستند که دنیای اطراف خود را کشف می‌کنند و در این مسیر، یاد می‌گیرند که چگونه با دیگران تعامل داشته باشند؛ احساسات خود را تنظیم کنند و با چالش‌ها مواجه شوند. بااین‌حال، گاهی اوقات ممکن است شاهد رفتارهایی در آن‌ها باشیم که از هنجارهای معمول خارج است و به‌عنوان اختلالات رفتاری شناخته می‌شود. دلایل بروز اختلالات رفتاری کودکان دبستانی، پیچیده و چندوجهی است و می‌تواند عوامل متعددی را در برگیرد:
اضطراب
ما اغلب کودکان مضطرب را خجالتی، وابسته یا ترسو می‌پنداریم؛ اما، اضطراب می‌تواند طیف وسیع‌تری از رفتارها، از جمله پرخاشگری را نیز در کودکان آشکار کند و یکی از اختلالات رفتاری کودکان باشد. زمانی که کودکان مضطرب در موقعیتی قرار می‌گیرند که به تحریک اضطراب آن‌ها می‌انجامد، ممکن است برای فرار از آن موقعیت، دست به پرخاشگری یا عصبانیت شدید بزنند.
این اتفاق، در محیطی مانند مدرسه که ممکن است با انبوهی از تقاضاها و انتظارات روبرو باشند، غیرمعمول نیست. به‌عنوان‌مثال، کودکی که از اضطراب اجتماعی رنج می‌برد، در صورت احساس انتقاد، ممکن است کتاب‌ها و اوراق را به زمین پرتاب کند یا به کسی که او را معذب کرده است، ضربه بزند. این رفتارها، می‌توانند برای معلمان و سایر کارکنان گیج‌کننده باشند؛ زیرا، به‌نظر می‌رسد بدون دلیل خاصی رخ میدهند.
اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD)
تشخیص ADHD، معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که کودکان در تمرکزکردن مشکل داشته باشند. اما، برای بسیاری از کودکان مبتلا به این اختلال و البته والدینشان رفتار نیز به یک چالش بزرگ تبدیل می‌شود. این کودکان، ممکن است دستورالعمل‌ها را نادیده بگیرند؛ در انجام کارهایی که تمایلی به آن‌ها ندارند؛ پرخاشگری یا عصبانیت شدید نشان دهند یا سرکش باشند.
اختلالات یادگیری
رفتارهای پرخاشگرانه و مشکل‌آفرین، در مدرسه یا هنگام انجام تکالیف، می‌تواند نشانه‌ای از اختلالات یادگیری در کودکان باشد. کودکی که در حل مسائل ریاضی یا انجام تکلیف نوشتاری با مشکل مواجه می‌شود، ممکن است به‌جای درخواست کمک، از روش‌هایی مانند پاره‌کردن کاغذ یا ایجاد درگیری با دانش‌آموزی دیگر برای انحراف توجه، استفاده کند.
مشکلات پردازش حسی
کودکان با مشکلات پردازش حسی، دنیای حواس را به‌گونه‌ای متفاوت از همسالان خود تجربه می‌کنند. این تفاوت، می‌تواند به رفتارهای افراطی و گیج‌کننده‌ای در آن‌ها بینجامد؛ به‌خصوص زمانی که حواسشان بیش از حد تحریک شود. برخی از نمونه‌های این رفتارها، عبارت‌اند از:
- جیغ‌زدن در هنگام خیس‌شدن صورت
- فروپاشی عصبی در محیط‌های شلوغ، پر سروصدا یا بیش از حد روشن
- امتناع از پوشیدن لباس‌هایی که احساس ناخوشایندی دارند.
- سرباز زدن از خوردن غذاهایی که در دهانشان حس ناخوشایندی ایجاد می‌کند.
کودکان با این مشکل، همچنین ممکن است نسبت به روال‌ها انعطاف‌ناپذیر باشند و از تغییراتی که برای دیگران ناچیز به‌نظر می‌رسد، ناراحت شوند یا مقاومت نشان دهند.
افسردگی
افسردگی، از جمله اختلالات رفتاری کودکان به حساب می‌آید. کودکانی که به‌طور مکرر دچار عصبانیت‌های شدید و پرخاشگری می‌شوند، ممکن است به اختلال به‌هم‌ریختگی خلقی طغیانی (DMDD) مبتلا باشند. این کودکان، در فواصل بین عصبانیت‌های شدید، تحریک‌پذیری مزمن را نیز تجربه می‌کنند. آن‌ها، نگرش منفی نسبت به مسائل دارند و به‌سرعت در قبال موضوعاتی که برای دیگران ناچیز به‌نظر می‌رسد، از کوره در می‌روند.
اوتیسم
کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، اغلب مستعد فروپاشی‌های ناگهانی و شدید عاطفی هستند. این کودکان، انعطاف‌پذیر نیستند و برای آسایش عاطفی خود به روال‌های ثابت و بدون تغییر وابسته هستند. هر تغییر غیرمنتظره‌ای، می‌تواند آن‌ها را برآشفته کند. همچنین، آن‌ها ممکن است مهارت‌های زبانی و ارتباطی لازم برای بیان خواسته‌ها و نیازهای خود را نداشته باشند.
تروما
کودکان قربانی تروما یا سوءاستفاده، اغلب در مدیریت احساسات شدید با مشکل مواجه هستند. نوزادان و نوپایان از طریق آرام و تسکین یافتن توسط بزرگسالان، نحوه آرام‌کردن و تسکین‌دادن خود را می‌آموزند. اگر کودکی به‌دلیل سهل‌انگاری، چنین تجربه‌ای نداشته باشد، به‌سرعت در مواجهه با ناراحتی، عکس‌العمل نشان می‌دهد و در آرام‌کردن خود با مشکل مواجه می‌شود. این کودکان، به آموزش و تمرین برای کاهش شدت احساسات در لحظات آشفتگی نیاز دارند.
راه‌های درمان اختلالات رفتاری کودکان
عدم درمان شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان، می‌تواند پیامدهای منفی در بزرگسالی آن‌ها به همراه داشته باشد. به‌طورکلی، هر چه مداخله زودتر و بهینه انجام شود، احتمال دستیابی به نتایج مطلوب‌تر افزایش می‌یابد. درمان اختلالات رفتاری، معمولا چندوجهی است و به نوع خاص اختلال و عوامل موثر بر آن بستگی دارد. بااین‌حال، برخی از رویکردهای درمانی، رایج شامل موارد زیر هستند:
- آموزش والدین: به‌منظور توانمندسازی والدین در زمینه برقراری ارتباط موثر و مدیریت رفتار فرزندانشان
- درمان خانواده: کمک به کل خانواده برای ارتقای مهارت‌های ارتباطی و حل مسئله
- درمان شناختی رفتاری: یاری‌رساندن به کودک در زمینه کنترل افکار و رفتار خود
- آموزش مهارت‌های اجتماعی: آموزش مهارت‌های اجتماعی مهم، مانند نحوه گفتگو و بازی مشارکتی با دیگران به کودک
- مدیریت خشم: آموزش علائم افزایش ناامیدی به کودک و ارائه مجموعه‌ای از مهارت‌های مقابله‌ای برای کنترل خشم و رفتارهای پرخاشگرانه و همچنین آموزش تکنیک‌های آرامش‌بخشی و مدیریت استرس
- حمایت مشکلات مرتبط: ارائه حمایت‌های حرفه‌ای به کودکانی که با مشکلاتی مانند اختلال یادگیری دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
- تشویق: تشویق کودک به درخشیدن در استعدادهای خاص خود برای تقویت عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفس
- دارو: در مواردی که لازم باشد، دارو برای کمک به کنترل رفتارهای تکانشی تجویز می‌شود.
نقش والدین در بهبود اختلالات رفتاری در کودکان
برخلاف تصور رایج، سبک‌های فرزندپروری به‌ندرت عامل اصلی مشکلات و اختلالات رفتاری کودکان دبستانی هستند. درواقع، تلاش شما برای یافتن راه‌حل‌هایی برای چالش‌های خانوادگی نشان‌دهنده تعهد و دغدغه شما نسبت به تربیت فرزندتان است. بااین‌حال، نمی‌توان انکار کرد که والدین در مدیریت و درمان مشکلات رفتاری کودکان در سنین پایین نقشی اساسی دارند.
انتخاب سبک فرزندپروری مناسب
در دنیای تربیت فرزند، با چهار نوع سبک فرزندپروری اصلی مواجه هستیم. یکی از این سبک‌ها، در پرورش کودکانی متعادل و با رفتاری شایسته، موثرتر از سایرین عمل می‌کند:
- فرزندپروری اقتدارگرا: این سبک، بر پایه قوانین سخت‌گیرانه و بدون انعطاف استوار است و هیچ‌گونه مشارکت یا نظرخواهی از کودک درنظر گرفته نمی‌شود.
- فرزندپروری قاطع: در این سبک، قوانین مشخص و معینی وجود دارد؛ اما، والدین تمایل به گوش‌دادن به نظرات و ایده‌های فرزندان خود و همکاری با آن‌ها دارند. این سبک فرزندپروری، بیشتر مشابه یک دموکراسی کوچک در خانواده عمل می‌کند و از اقتدارگرایی مطلق فاصله می‌گیرد.
- فرزندپروری سهل گیر: در این شیوه، قوانین و انتظارات بسیار کمی از کودکان انتظار می‌رود و انضباط در خانه نقشی کم‌رنگ یا اصلا ندارد. والدین، در این سبک بیشتر در نقش دوستان برای فرزندان خود ظاهر می‌شوند.
- فرزندپروری بی‌تفاوت: این سبک، با فقدان کامل قوانین و تعامل بسیار ضعیف بین والدین و فرزندان مشخص می‌شود. والدین بی‌تفاوت، نسبت به فرزندان خود منزوی هستند و ممکن است آن‌ها را طرد کنند یا نادیده بگیرند.
باتوجه به تحقیقات انجام شده توسط بهترین دبستان پسرانه منطقه 3، نظرات کارشناسان حاکی از آن است که فرزندپروری قاطع، با ایجاد تعادل بین قاطعیت و انعطاف‌پذیری، احتمال تربیت کودکانی شاد و متعادل را افزایش می‌دهد.
صبر و حوصله با فرزندان: راهنمای طلایی برای گذر از مشکلات رفتاری
مواجهه با شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان، صبر و تدبیر شما را می‌طلبد. همدلی، همکاری و حفظ آرامش، سه ویژگی اساسی هستند که والدین باید در هنگام بروز این چالش‌ها از خود نشان دهند. به یاد داشته باشید که آگاهی از زمان درخواست کمک، کلید گشایش بسیاری از مشکلات خواهد بود.
چه زمانی باید به دنبال کمک حرفه‌ای باشیم؟
- اختلال در نظم زندگی: اگر رفتار فرزند شما به‌طور قابل‌توجهی نظم و آرامش خانه را برهم می‌زند یا در روند تحصیل او اختلال ایجاد می‌کند، زمان آن فرا رسیده است که از یک متخصص کمک بگیرید.
- رفتارهای خشونت‌آمیز: بروز هرگونه رفتار خشونت‌آمیز از سوی فرزندتان، چه در قبال شما، چه در قبال دیگران یا حتی حیوانات، نشان‌دهنده نیاز به مداخله تخصصی دارد.
به یاد داشته باشید تربیت فرزندانی که با مشکلات رفتاری دست‌وپنجه نرم می‌کنند، کار آسانی نیست. اما، پیش از آن‌که به‌دنبال برچسب‌زنی یا اعمال تنبیه‌های شدید باشید، راه‌حل مناسب بیابید. پزشک اطفال شما، می‌تواند راهنمای ارزشمندی در این مسیر باشد. او با بررسی وضعیت فرزندتان، به شما می‌گوید که آیا رفتارش در محدوده سنی او طبیعی است یا خیر و در صورت نیاز، شما را به متخصصان مربوطه ارجاع خواهد داد.
جمع‌بندی
تمام کودکان، ممکن است گاهی اوقات شیطنت کنند؛ سرکش باشند و رفتارهای تکانشی از خود نشان دهند که این امر، کاملا طبیعی است. بااین‌حال، برخی از کودکان رفتارهای بسیار دشوار و چالش‌برانگیزی دارند که خارج از هنجار سنی آن‌ها قرار می‌گیرد. متداول‌ترین اختلالات رفتاری کودکان، شامل اختلال لجبازی مقابله‌آمیز، اختلال سلوک و اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی هستند. این سه اختلال رفتاری، برخی علائم مشترک دارند. بنابراین، تشخیص آن‌ها می‌تواند دشوار و زمان‌بر باشد.
سوالات متداول
- چه زمانی باید نگران رفتارهای فرزندم باشم؟
اگر رفتارهای فرزندتان شدید، مکرر و مخرب باشد و زندگی او، خانواده و اطرافیانش را تحت تاثیر قرار دهد، ممکن است نشانه‌ای از اختلال رفتاری باشد.
- چه عواملی می‌توانند در بروز اختلالات رفتاری در کودکان نقش داشته باشند؟
اختلالات عصبی، افسردگی، سوءاستفاده جسمی، جنسی یا عاطفی، غفلت از کودک و کمبود محبت و توجه می‌تواند اثرات مخربی بر سلامت روان کودک داشته باشد و منجر به بروز مشکلات رفتاری در او شود.
- چه راهکارهایی برای درمان اختلالات رفتاری در کودکان وجود دارد؟
مشاوره و روان درمانی، رفتار درمانی شناختی، دارو درمانی و آموزش به والدین راهکارهای درمان این اختلالات به شمار می‌روند.
مقالات مرتبط
اهمیت آموزش سواد دیجیتال برای کودکان که والدین باید بدانند
۱۲ بازی با کاغذ دونفره و تک نفره جذاب در خانه
