بررسی اضطراب جدایی کودکان در مدرسه بهمراه علل علائم و درمان

اختلال اضطراب جدایی، یکی از شایع‌ترین مسائلی است که افراد در سنین کودکی با آن مواجه می‌شوند. موضوعی که می‌تواند تاثیرات منفی بر عملکرد تحصیلی، اجتماعی و هیجانی کودکان داشته باشد. به همین خاطر، شناخت و درمان اضطراب جدایی در کودکان برای والدین و مربیان از اهمیت بالایی برخوردار است و عدم توجه به این مسئله می‌تواند باعث پیشرفت اختلال، کاهش عملکرد تحصیلی کودک و افزایش فشار روانی بر والدین شود. به همین دلیل دبستان پیروز به عنوان بهترین دبستان پسرانه منطقه 3، وظیفه‌ی خود میداند تا مشکل اضطراب جدایی کودکان در مدرسه را به طور کامل برای شما بررسی نماید.

با ما همراه باشید تا در ادامه ضمن بررسی علائم و علل ایجاد اضطراب جدایی در کودکان، به معرفی روش‌ های درمان اضطراب جدایی در کودکان ابتدایی بپردازیم.

تعریف اضطراب جدایی در کودکان

اضطراب جدایی زمانی اتفاق می‌افتد که کودک نگران جدا شدن از کسانی است که از نظر عاطفی به آن‌ها وابسته است؛ مانند والدین، مراقبان اصلی و یا حتی خواهر و برادر.

این اختلال معمولا در سنین کودکی و در دوران ابتدایی آغاز می‌شود و به‌صورت ترس شدید، مزمن و غیرمنطقی نسبت به جدایی از خانه یا افراد مهم زندگی خود را نشان می‌دهد.

در اغلب مواقع، این اضطراب زمانی شروع می‌شود که کودک حس می‌کند یک جدایی در پیش است؛ بنابراین اضطراب جدایی حتی فقط با فکر به جدایی نیز می‌تواند اتفاق بیفتد. 

اختلال اضطراب جدایی در خانه و مدرسه علائم و نشانه‌های متفاوتی دارد که در ادامه به بررسی هر یک از این‌ها می‌پردازیم.

علائم و نشانه‌ های اضطراب جدایی کودک در خانه

کودکانی که به اضطراب جدایی مبتلا می‌شوند، ممکن است رفتارهای اجتنابی مانند خودداری از رفتن به مدرسه یا مهدکودک یا شرکت در فعالیت‌های اجتماعی را نشان دهند. همچنین ممکن است دچار وحشت و گریه‌های شدید هنگام جدایی از والدین شوند. برای درمان اختلال اضطراب جدایی در کودکان، لازم است ابتدا با علائم آن آشنا شد.

به‌طور کلی، علائم و نشانه های اضطراب جدایی کودک در خانه به ۳ دسته علائم رفتاری، عاطفی و فیزیکی تقسیم می‌شود:

علائم رفتاری

• زمانی که والدین قصد ترک خانه را دارند، شروع به گریه و جیغ زدن می‌کند.
• به‌شدت به والدین یا فرد مراقبت‌کننده می‌چسبد.
• به‌طور مداوم دنبال مادر یا پدر می‌رود و نمی‌تواند تنها بماند.
• نگرانی و ترس شدیدی نسبت به اینکه والدین هرگز برنگردند اظهار می‌کند.
• کابوس‌ها یا وسواس‌هایی مرتبط با ترس از جدایی یا از دست دادن والدین دارد.
• در الگوی خواب یا اشتهای کودک تغییراتی ایجاد می‌شود؛ مثل بیدار شدن در وسط شب یا عدم توانایی در خوردن غذا.
• تمرکز کافی برای انجام تکالیف را ندارد.

علائم عاطفی

• ترس شدیدی نسبت به جدایی، تاریکی، تنهایی یا حتی خوابیدن در اتاق خود دارد.
• معمولا نیاز به به تایید و تقویت مداوم از سوی والدین دارد.

علائم فیزیکی

• در بیشتر مواقع، کودک قبل از لحظات جدایی یا حتی با فکر به آن دچار دل‌پیچه یا تهوع می‌شود.
• معمولا در زمان‌های استرس‌زا دچار سردرد می‌شود.
• به‌طور خاص در دست‌ها یا پاها دچار تعریق می‌شود.

علائم و نشانه‌ های اضطراب جدایی کودک در مدرسه

تشخیص اضطراب جدایی کودک در مدرسه، ممکن است تفاوت‌هایی با اضطراب او در خانه داشته باشد. به‌عنوان مثال، ممکن است کودک تمایل زیادی به ترک کلاس داشته باشد و به بهانه‌های مختلف سعی کند از مدرسه به خانه برگردد.

نشانه‌ های اضطراب جدایی کودک در مدرسه نیز به ۳ دسته کلی رفتاری، عاطفی و فیزیکی تقسیم می‌شود:

علائم رفتاری

• به‌خاطر نگرانی‌ها و ترس‌ها نمی‌تواند تمرکز کافی روی درس‌ها داشته باشد.
• رفتارهای ناراحت‌کننده یا تکانشی از خود نشان می‌دهد؛ مانند جیغ زدن، گریه کردن یا حتی در برخی شرایط، رفتارهای خشونت‌آمیز.

علائم عاطفی

• ممکن است نگرانی یا ترس غیرمنطقی از معلم یا دیگر دانش‌آموزان داشته باشد.
• کودک نسبت به عملکرد خود اعتماد به نفس لازم را ندارد و به‌طور مداوم به‌دنبال دریافت تایید از سوی معلم و سایر همکلاسی‌ها است.

علائم فیزیکی

• بیشتر مواقع در زمان ورود به مدرسه یا حتی قبل از آن به دل‌پیچه یا تهوع دچار می‌شود.
• به سردرد، تعریق بیش از حد یا لرزش دست دچار می‌شود.

علل ایجاد اضطراب جدایی در کودکان

عوامل مختلفی می‌تواند در ابتلای کودک به اضطراب جدایی تاثیرگذار باشد؛ از جمله:

• ژنتیک و زمینه خانوادگی

اگر والدین یا خویشاوندان نزدیک کودک به اضطراب جدایی یا دیگر اختلالات روانی مبتلا باشند، با احتمال بیشتری کودک هم در معرض خطر قرار می‌گیرد.

• تجارب دوران کودکی

کودکانی که یک جدایی طولانی از والدین را تجربه کرده باشند یا تجربه‌ رفتن به مدرسه‌ جدید، جابجایی خانه یا طلاق والدین را داشته باشند، ممکن است به اضطراب جدایی مبتلا شوند. همچنین کودکانی که تجربه قربانی شدن یا طرد شدن توسط همسالان را داشته باشند نیز بیشتر در معرض ابتلا به اضطراب جدایی قرار دارند.

• ویژگی های شخصیتی کودک

کودکانی که به‌طور طبیعی بیشتر از بقیه نگران یا حساس هستند، ممکن است بیشتر به این اختلال مبتلا شوند. علاوه‌براین، کسانی که کمبود اعتماد به نفس دارند یا بیشتر از چیزهای ناشناخته یا تغییرات محیطی ترس دارند، معمولا تردید زیادی در توانایی‌های خود دارند. این موارد اضطراب جدایی را در کودک ایجاد یا تشدید کند.

• سبک فرزندپروری نامناسب

عدم توانایی والدین در مدیریت نیازها و احساسات کودک می‌تواند در ابتلای آن‌ها به اضطراب جدایی موثر باشد. همچنین والدینی که بیش از حد مراقب فرزند خود هستند یا نسبت به تربیت او بی‌تفاوت هستند، احتمال ابتلای کودک به اضطراب جدایی را افزایش می‌دهند. 

• مشکلات سلامت روان مادر در دوران بارداری یا بعد از زایمان

وجود مشکلاتی افسردگی، اضطراب یا استرس در دوران بارداری مادران یا بعد از زایمان، سلامت جنین را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این اتفاق، از یک طرف به کاهش وزن نوزاد هنگام تولد یا زایمان زودرس منجر شود و از طرف دیگر، اگر مادر به دلیل مشکلات روانی ناوند تعامل سالم و مثبتی را با کودک خود برقرار کند و به‌طور کامل به نیازهای عاطفی کودک پاسخ ندهد، کودک بیشتر به مادر وابسته می‌شود و احساس ناامنی می‌کند.

درمان اختلال اضطراب جدایی در کودکان ابتدایی

برای درمان اختلال اضطراب جدایی در کودکان ابتدایی، معمولا ترکیبی از روش‌های روان‌ درمانی و حمایت والدین است. در برخی موارد ممکن است از داروهای ضدافسردگی یا ضداضطراب نیز استفاده شود که البته این مورد به‌ندرت استفاده می‌شود.

به‌طور کلی، انواع روش‌ های درمان اضطراب جدایی در کودکان ابتدایی عبارتند از:

• مشاوره یا روان درمانی 

برخی از رویکردهای درمانی مثل درمان شناختی-رفتاری (CBT)، بازی‌ درمانی یا درمان گروهی، از موثرترین‌ راه‌ها برای درمان اضطراب جدایی محسوب می‌شوند؛ زیرا:

۱- درمان شناختی-رفتاری، شامل آموزش مهارت‌های مقابله‌ای به کودک و تغییر الگوهای فکری ناکارآمد او می‌شود. تحت چنین درمانی، کودک یاد می‌گیرد چطور با افکار و احساسات نگران‌کننده خود مواجه شود.

۲- در بازی درمانی، کودک با قرار گرفتن در محیطی امن و محافظت‌شده، یاد می‌گیرد تا احساسات و ترس‌های خود را بیان کند. در واقع کودک از طریق بازی کردن نقش‌های مختلف، جدایی از والدین را مجددا تجربه می‌کند و یاد می‌گیرد که چگونه با آن کنار بیاید. به این ترتیب، از طریق بازی با احساسات و ترس‌های خود مواجه می‌شود.

۳- در درمان گروهی، کودک مهارت‌های اجتماعی مختلف را یاد می‌گیرد و اعتماد به نفس او افزایش پیدا می‌کند.

• حمایت و همراهی والدین

والدین با جلوگیری از تقویت رفتارهای وابستگی کودک و کمک به او برای مدیریت اضطراب، می‌توانند نقش موثری در کاهش و از بین بردن اضطراب جدایی داشته باشند. گاهی اوقات حضور والدین در جلسات مشاوره می‌تواند مفید باشد.

• دارودرمانی

در صورت تجویز پزشک، استفاده از برخی داروها مانند داروهای ضد اضطراب می‌تواند برای درمان اختلال جدایی موثر باشد.

توصیه‌ های عملی برای پیشگیری از ابتلا به اضطراب جدایی

از آنجایی که ابتلا به اختلال اضطراب جدایی می‌تواند منجر به وابستگی بیش از حد به والدین در سنین بالاتر شود و عملکرد تحصیلی کودکان را تحت تاثیر قرار می‌دهد، تشخیص و درمان به‌موقع آن ضروری است. از سویی دیگر، پیشگیری از ابتلا به اضطراب جدایی در کودکان یک فرآیند پیچیده است که نیاز به توجه و همکاری از سوی والدین دارد. در این بخش چند توصیه عملی برای پیشگیری از این اختلال را معرفی می‌کنیم:

1. ایجاد ارتباط عاطفی قوی با کودک از همان ابتدای تولد
2. تدریجی کردن جدایی‌های کوتاه مدت از همان کودکی
3. خودداری از واکنش‌های بیش از حد به گریه‌های جدایی کودک
4. آموزش تکنیک‌های آرامبخش به کودک برای مدیریت احساسات در زمان جدایی
5. تقویت اعتماد به نفس و استقلال او به‌صورت تدریجی
6. جلوگیری از انتقال اضطراب والدین به کودک
7. وجود هماهنگی منظم میان والدین با مربیان برای سازگاری کودک
8. تشویق کودک به انجام فعالیت‌های ورزشی و گروهی برای تقویت مهارت‌های اجتماعی
9. صحبت کردن در مورد احساسات کودک و نشان دادن احساسات مثبت به او

کلام آخر

اضطراب جدایی یکی از شایع‌ترین اختلالات اضطرابی در دوران کودکی است که در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری بر سلامت روانی، عملکرد تحصیلی و رشد اجتماعی کودک وارد کند. به همین خاطر،

آگاهی از علائم و علل ایجاد اضطراب جدایی در کودکان و شناسایی به‌موقع آن، از اهمیت بالایی برخوردار است. به‌علاوه اینکه استفاده به‌موقع از روش‌های درمانی موثر مانند درمان‌های شناختی-رفتاری، دارودرمانی و مشاوره و آموزش به والدین، می‌تواند نقشی حیاتی در بهبود علائم آن داشته باشد.

در صورت درمان موفق اضطراب جدایی، اعتماد به نفس و استقلال کودک افزایش پیدا می‌کند و کیفیت زندگی و سلامت روان او بهبود پیدا می‌کند.